AFGAN KADINLARIN YAŞADIĞI ZORLUKLAR ULUSLARARASI ARENADA ELE ALINDI

Farklı coğrafyalarda yaşanan çatışmalar ve savaşlardan öncelikli olarak etkilenenler arasında kadınlar yer alıyor. Yaşanan zorluklar onların varlıklarında zuhur ediyor ve haklarının ellerinden alınmasına, aile içi veya toplumsal şiddete maruz kalmalarına neden oluyor.

Günümüzde hak ihlalini gözle görülür bir şekilde yaşayanların başında Afgan kadınlar ve kız çocukları geliyor. Bu konu kapsamında Programlar ve Ortaklıklar Koordinatörümüz Salima Biglary, Tacikistan’da BM Kadın Barış Fonu tarafından desteklenen, politikacılar, paydaşlar, öğrenciler, STK personeli, toplumsal cinsiyet uzmanları ve BM, AB ve uluslararası kuruluşların yer aldığı “Barışı Geliştirmek İçin Genç Afgan Kadınlarının Sosyal Sermayesinin Güçlendirilmesi Uluslararası Konferansı”na katıldı.

Afgan kadınları, Afgan diasporası, barış kurumları ve politika yapıcılar arasında bir köprü oluşturarak Afganistan'daki barış süreçlerine etkili bir şekilde katkıda bulunmak için sosyal ağ oluşturma ve dayanışmaya ivme kazandırmayı amaçlayan konferansa “Kadınlar için emniyet ve güvenlik: Afganistan’da çatışma ve savaşın etkisi” başlıklı konuşması ile panelist olarak katılan Biglary, Afgan kadınların sosyal statüsünün nasıl ve ne şekilde değişebileceğine yönelik hem toplumsal hem de uluslararası arenada atılması gereken adımlara dikkat çekti.

Programlar ve Ortaklıklar Koordinatörümüz Salima Biglary’nin makalesini buradan inceleyebilirsiniz:

Emniyet ve güvenliğin anlamı nedir?
Emniyet: Zarar veya tehlikeden korunma durumu.
Güvenlik: Bir kişi, binayı, kurumu veya ülkeyi yabancı ülkelerin saldırılarına tehdidine karşı korumak...¹ BM'nin Güvenlik Konularına İlişkin Hükümler kılavuzunda ² kısa bir açıklama olarak, ‘koruma’ kavramı tehditleri, 'güvenlik' kavramı ise tehlikeleri kapsamaktadır.

Bir kadın için emniyet ve güvenlik ne ifade ediyor?

Kadınların koruması, kadınların suç korkusu dahil olmak üzere cinsiyete dayalı şiddeti (ya da kadınlara karşı şiddeti) azaltmayı amaçlayan stratejileri, uygulamaları ve politikaları içerir.³  Kadınların koruma ve güvenliği olağanüstü bir öneme sahip ama dünya çapında neredeyse sürekli olarak  tehdit altındadır. Barış dönemlerinde kadın hakları rutin olarak tehdit edilirken, istikrarsızlık ve çatışma durumlarında kadınların emniyetine ve refahına yönelik saldırılar da beraberinde gelmektedir.Kadınlar için güvenlik, savunmasız gruplar da dahil olmak üzere genç kadınların ve kızların tehlike korkusu olmadan fiziksel, zihinsel veya maddi zarara uğramadan güvende olmaları anlamına gelir. Bu tehlikeler arasında toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve içinde yaşadıkları sosyal, dini ve politik bağlamla ilgili toplumsal cinsiyet sorunlarını içeriyor. Kadınların emniyetinin olmaması yalnızca ağır bir insan hakları ihlali değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve politik kalkınmanın da önünde bir engeldir. Kadınların emniyet ve güvenliğini sağlamak, bir ulus içinde istikrar ve barışı teşvik etmek için çok önemlidir. Kadınların emniyet ve güvenliğinin olmaması, yalnızca insan haklarının ihlali anlamına gelmekle kalmıyor; aynı zamanda sosyal, ekonomik ve politik kalkınmanın ilerlemesine de önemli bir engel teşkil ediyor. ⁴

Kadınların güvenliğini ve emniyetini teşvik etmenin amacı, kadınların barış süreçlerinde görünürlüğünü ve aktif katılımını artırmak, koruyucu mekanizmaları güçlendirmek ve toplumsal cinsiyet eşitliği ilkelerini entegre etmektir. ⁵  Toplumdaki herkesin aile ilişkileri, ilişkiler, yoksulluk, ayrımcılık ve cinsel şiddet ile ilgili sorunların çözümüne katılmasını gerektiren normları, değerleri ve süreçleri değiştirerek herkes için güvenli, sağlıklı bir topluluk yaratmak anlamına gelir. Bu kolektif çabada, kadınların emniyeti ve güvenliği sağlıklı ve güvenli bir topluluk oluşturmak, tüm topluluk üyelerinin sürekli işbirliği ve bağlılığına duyulan ihtiyacı vurgulayarak ortak bir sorumluluk haline gelir.

Dahası, kadınların güvenliği, onları yoksulluktan kurtarmak, finansal güvencelerini ve öz saygılarını geliştirmek; güvenli ve sağlıklı toplumlara ulaşmak için cinsiyete dayalı şiddeti azaltmayı amaçlayan uygulamaları, stratejileri ve politikaları benimsemelidir. ⁶

Afganistan içinde ve dışında Afgan kadınlarının emniyet ve emniyetinin mevcut bağlamı

2021 yılının Ağustos ayında fiili otoritenin kontrolü ele geçirmesinin ardından, Afganistan'da uzun zamandır devam eden çatışma, aniden hızla tırmanan bir insan hakları ihlaline ve insani krize dönüştü. Fiili yetkililer, 2001 yılının ardından yeniden yapılanma döneminin kritik başarıları olan kadın hakları ve medya özgürlüğü konularında her iki alanda kaydedilen ilerlemeyi hızla tersine çevirdi. Pek çok aksilik arasında en dikkat çekeni ise, kız çocuklarının eğitim haklarının ellerinden alınması ve kadınların birçok hükümet görevinden men edilmesidir.

Gazeteciler fiili yetkililer tarafından fiziksel saldırıya maruz kalıyor ve gözaltına alınıyor; bu durum birçok medya kuruluşunun kapatılmasına veya birçoğunun sayısında ciddi azalmalara yol açıyor; bu da birçok gazetecinin ülkeden ayrılmasına neden olarak  durumu daha da kötü bir hale getiriyor.  Yeni fiili otoritenin kabinesinde kadınların görev almaması çeşitlilik eksikliğinin altını çizdi. Çeşitli şehirlerde fiili yetkililer, Afgan Ulusal Güvenlik Güçleri'nin (ANSF) eski üyelerini, önceki hükümet yetkililerini veya aile üyelerini arayarak tehdit etti ve kimi zaman infaz etti. ⁹

Cenevre'deki BM uzmanlarının basın açıklamalarına göre¹⁰, 8 Mart 2023 itibarıyla Afganistan, kadın ve kız çocuklarının haklarında ciddi bir bozulmaya sahne oluyor. Yirmi yılda kaydedilen ilerlemeye rağmen, son gelişmeler önemli bir gerilemenin altını çiziyor:

• Eğitim Kısıtlamaları: Kız çocuklarının ortaokula gitmesi ve kadınların yükseköğrenim alması yasaklanıyor.
• Faaliyet Sınırlamaları: Kadınların ve kızların dört ay süreyle eğlence parklarına, hamamlara, spor salonlarına ve spor kulüplerine girmesi yasaktır.
• İşyeri Yasakları: Kadınların STK ofislerinde çalışmasına izin verilmiyor, bu da onların mesleki fırsatlarını, kadınların ve kız çocuklarının haklarını savunma yeteneklerini ciddi şekilde kısıtlıyor.
• Kamu Görevlerinden Uzaklaştırılma: 2021’in Ağustos ayından itibaren fiili yetkililerin görevi devralınmasından bu yana kadınlar kamu görevinden ve yargı sisteminden tamamen uzaklaştırıldı.
• Kıyafet Kuralları ve Seyahat Kısıtlamaları: Şu anda Afganistan'daki kadınlar ve kızlar sıkı bir kıyafet kuralına uymak zorundadır ve yanlarında mahrem (yakın kan bağı, emzirme (radaa’ah) veya evlilik bağı nedeniyle evlenmesi yasak olan kişiyi ifade eder) olmadan 75 km’den fazla yol kat edemezler. Bu da onları evlerine hapsetmektedir.

Savaş ve çatışma kendi ülkeleri içindeki ve dışındaki kadınları nasıl etkiliyor?

2017'den bu yana altı yüz milyondan fazla kadın ve kız çocuğu Suriye, Afganistan vb. gibi çatışmalardan etkilenen ülkelerde yaşıyor. Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütü, 2022 boyunca ve 2023 sonuna kadar yaklaşık 117,2 milyon kişinin zorla yerinden edileceğini veya vatansız kalacağını öngörüyor.¹¹

Uluslararası çatışmalar ve devam eden savaşlar, kitlesel ölümlerin ve yüzbinlerce insanın yerinden edilmesine yol açılmasının birer örneğidir. Afganlar 40 yılı aşkın bir süredir çatışmalardan acı çekiyor. Afganistan'daki savaş toplu ölümlere, yoksulluğa ve yerinden edilmeye yol açarak 1,5 milyondan fazla insanın komşu ülkelere kaçmasına neden oldu. Özellikle kadınlar, çatışmalarla doğrudan bağlantılı olarak daha büyük savunmasızlık riskleriyle karşı karşıyadır.¹²

BM Güvenlik Konseyi'nin "Kadın, Barış ve Güvenlik" başlıklı çalışma belgesi (BM Güvenlik Konseyi, 2001. s.13-30), savaş ve çatışmanın kadınlar üzerindeki etkisinin çeşitli boyutlarının altını çiziyor. Bu etkilerin neler olduğu listelenen maddelerde yer almaktadır:

• Şiddete Karşı Artan Savunmasızlık: Çatışma bölgelerinde kadınlara yönelik şiddette bir artış görülüyor ve bu da onları daha yüksek risklere maruz bırakıyor; toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, hem ülke içinde hem de çatışmalar sırasında ve sonrasında artıyor. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi¹³ 2015 yılında insani yardım kapsamında çalışan kadın ve kızların %70'inden fazlasının cinsiyete dayalı şiddete maruz kaldığını, buna karşılık dünya genelinde bu oranın %35 olduğunu bildirdi. Dahası, insani yardım ortamlarında yaklaşık beş mülteci veya yerinden edilmiş kadından biri cinsel şiddete maruz kalıyor (UN Women, 2017).
• Temel Hakların Kaybı: Çatışma çoğu zaman kadınların temel haklarının ellerinden alınmasına yol açarak özerkliklerini ve özgürlüklerini etkiliyor.¹⁴ Dünya çapında kadınlar ve kız çocukları cinsiyete ve toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılığa maruz kalıyor. Ancak çatışma ve savaş zamanlarında bu eşitsizlikler daha da yoğunlaşıyor. Cinsiyet ayrımcılığı, hem mülteci olarak hem de kendi ülkelerinde kadınlar ve kız çocukları için çeşitli zorlukları artırıyor. Buna artan aile içi ve cinsel şiddet riskleri, düşük ücretler, eğitime sınırlı erişim ve yetersiz sağlık hizmetleri de dahildir.
• Eğitimdeki Zorluklar: Eğitime erişim daha zor hale geliyor. Kişisel ve mesleki gelişim fırsatları sınırlanıyor. Dünya çapında okula gitmeyen kız çocuklarının yüzde 54'ü krizden etkilenen ülkelerde bulunuyor. Bu da 69 milyon kız çocuğu demektir (INEE, 2021. S.14)
• Sağlık Hizmetlerine Erişim: Savaş, sağlık sistemlerini aksatarak kadınların temel tıbbi hizmetlere erişimini zorlaştırıyor. Bu da hastalık bulaşma riskinin artmasına ve anne sağlığı hizmetlerinin sınırlandırılmasına neden olabiliyor. Çatışma ortamlarındaki kadınlar, barışçıl ortamlara kıyasla üç kat daha yüksek ölüm oranlarıyla karşı karşıyadır. (Lancet, 2021.p.8)
• Ekonomik etki: Çatışma, finansal istikrarsızlığa artırarak kadınların geçim kaynaklarını ve ekonomik fırsatlarını etkiler. Çatışmalar ve krizler kadınları ve kız çocuklarını orantısız bir şekilde etkileyerek yoksulluğu artırıyor.
• Ruh Sağlığına Etkisi: Çatışma travması kadınların ve kız çocuklarının ruh sağlığını önemli ölçüde etkiler. Yaklaşık yüzde 90'ı kaygı, izolasyon ve depresyon gibi duyguları sık yaşaması sebebi ile ruh sağlıklarını "çok kötü" veya "kötü" olarak bildirdi. (UN Women, IOM, UNAMA,2023. P.4)
• Yerinden Edilme: Kadınlar ve kız çocukları, zorla yerinden edilme konusunda orantısız bir yüke maruz kalıyor ve sürekli olarak kalabilecekleri barınak bulma mücadelesi veriyor. İster ülke içinde ister dışında olsun, yerinden edilme hassasiyetlerini artırıyor, onları güvenlik risklerine, ekonomik istikrarsızlığa ve temel hizmetlere sınırlı erişime maruz bırakıyor. Yerinden edilmiş kadınların özel ihtiyaçlarının ve haklarının korunması, bu tür zorluklar karşısında dayanıklılık açısından hayati öneme sahiptir. Dünya çapında yaklaşık 108,4 milyon kişi çatışma, şiddet veya insan hakları ihlalleri nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kaldı; bunların %50'si kadınlar ve kız çocuklarıydı.  (UNHCR, 2023)

Afgan mülteciler, Suriyeli ve Ukraynalı mültecilerin ardından dünyanın en büyük üçüncü yerinden edilmiş nüfusunu oluşturuyor. 2023 yılı itibariyle 8,2 milyon Afgan 103 farklı ülkeye sığındı. Önemli bir kısmı onlarca yıldır yerinden edilmeye maruz kalıyor ve çoğunluğu Pakistan ve İran gibi komşu ülkelerde hayat kuruyor. Özellikle, yardıma ihtiyaç duyanların yüzde 70'inden fazlasının kadın ve çocuklardan oluşması, devam eden krizden orantısız bir şekilde etkilenen hassas demografik grubun altını çiziyor (Afghanistan Refugee Crisis Explained, UNHCR, 2023).

Sonuç olarak:

Sonuç olarak, kadınların emniyeti ve güvenliğinin çatışma ve savaştaki karmaşık durumu çok yönlü zorlukları ve sonuçları beraberinde getirmektedir. Toplumsal cinsiyete dayalı şiddeti azaltmayı ve yoksulluktan kurtulmayı, mali güvenliği ve kendine değer vermeyi teşvik etmeyi amaçlayan uygulamalar, stratejiler ve politikalar olarak tanımlanan kadınların güvenliği, daha geniş toplumsal yapılarla karmaşık bir şekilde bağlantılıdır. Fiili yetkililerin yeniden göreve gelmesinden sonra Afgan kadınlarının mevcut durumu, çatışmanın kadın hakları üzerindeki gerileyici etkisini örneklendiriyor; eğitim kısıtlamaları, işyeri yasakları, kamusal roller ve hareketlilik üzerindeki sınırlamalar da buna yansıyor. Daha geniş bir çerçevede bakıldığında küresel manzara Afganistan'ın ötesinde özellikle kadınları ve kız çocuklarını etkileyen, yerinden edilme vakalarında önemli bir artışa tanık oluyor. Çeşitli etkiler arasında şiddete karşı artan hassasiyet, temel hakların kaybı, eğitimdeki zorluklar, sağlık hizmetlerine kısıtlı erişim, ekonomik istikrarsızlık ve derin zihinsel sağlık bedeli yer alıyor. Mülteciler orantısız risklerle karşı karşıya kalırken, Afgan mülteciler dokunaklı bir örnek olarak ortaya çıkıyor; ihtiyaç sahiplerinin çoğunluğunu kadınlar ve çocuklar oluşturuyor. Temelde, çatışma, yerinden edilme ve kadınların refahı arasındaki karmaşık bağlantı, bu acil küresel zorlukların üstesinden gelmek için kapsamlı ve işbirlikçi çabaların zorunluluğunun altını çiziyor.

Öneriler/eylem çağrısı:

Ulusal Uzlaşma: Temel bir strateji olarak kişisel bakıma ve kaynak paylaşımına öncelik verilmesini şiddetle tavsiye ediyorum. Mevcut durumumuzda dış destek aramak ne kadar önemliyse, topluluğumuzun içindeki kaynakları değerlendirmek ve kullanmak da aynı derecede önemlidir. Farklı deneyimlere sahip Afgan kadınları, paylaşacakları ve birbirlerini destekleyecekleri değerli içgörülere sahip olabilir. Bir işbirliği kültürünü teşvik ederek kolektif gücümüzden yararlanabiliriz. Ayrıca mevcut kaynakların kabul edilip takdir edilmesinin ardından kapsamlı, uzun vadeli bir plan oluşturulması tavsiye edilir. Bu yaklaşım, katılan herkesin refahı ve ilerlemesi için sürdürülebilir ve güçlendirici bir strateji sağlar.

Acil İnsani Yardım: Afgan kadınlarının sağlık hizmetlerine, eğitime ve temel ihtiyaçlara erişim de dahil olmak üzere acil ihtiyaçlarının karşılanması için acil uluslararası yardıma ihtiyaç vardır. İnsani yardım, kadınların ve kız çocuklarının karşılaştığı benzersiz zorlukların üstesinden gelmek için cinsiyete duyarlı bir yaklaşımla sunulmalıdır.

Farkındalık Oluşturma: Fiili rejimin ötesinde, öncelikli odak noktamız topluluktaki vasıflı bireyler, uzmanlar, STK'lar ve kuruluşlar olmalıdır. Çabaların bu toplulukta kadınların emniyeti, güvenliği ve hakları konusunda farkındalığı artırmaya yoğunlaşması çok önemlidir. Vurgulanması gereken nokta, bu yönlerin nasıl oluşturulacağı ve önceliklendirileceği konusunda bir anlayış oluşturmak ve bunların hayati önemlerinin altını çizmek olmalıdır.

Kadınların Katılımına Yönelik Savunuculuk: Uluslararası kuruluşlar ve STK'lar, Afgan kadınlarının karar alma süreçlerine, barış müzakerelerine ve ülkenin yeniden inşasına anlamlı bir şekilde dahil edilmesini savunmaya devam etmelidir. Bu, fiili otoritenin rejimine kadın haklarını tanıması ve desteklemesi için baskı yapmayı içerir.

Ekonomik Güçlendirme Programları: Afgan kadınlarının yeteneklerini geliştirmek için kurumlar ekonomik güçlendirme programlarına, beceri geliştirme girişimlerine ve iş fırsatlarına yatırım yapmalıdır. Bu, hayatlarını yeniden inşa etmelerine ve zorluklar karşısında dayanıklılığı güçlendirmelerine katkıda bulunacaktır.

İzleme ve Raporlama: Kuruluşlar, özellikle kadın haklarına odaklanarak Afganistan'daki insan hakları durumunu aktif olarak izlemeli ve raporlamalıdır. Bu, gerçek zamanlı veri toplamak ve kanıta dayalı savunuculuğu bilgilendirmek için yerel kuruluşlarla işbirliği yapmayı içerir.

Mültecilere Destek: Çeşitli ülkelere sığınan Afgan kadın ve çocukların desteklenmesine yönelik çabalar yoğunlaştırılmalıdır. Buna hayatlarını yeniden inşa etmelerine yardımcı olmak için eğitim, sağlık hizmetleri ve psikososyal desteğe erişim sağlanması da dahildir.

Uluslararası İşbirliği: Hükümetler, STK'lar ve uluslararası kuruluşlar, fiili yetkililere kadın haklarına saygı göstermeleri ve bunları desteklemeleri için diplomatik ve ekonomik baskı uygulamak üzere işbirliği yapmalıdır. Afganistan'da barış ve istikrara elverişli bir ortam yaratmak için birleşik küresel eylem şarttır.

1. COBUILD, Collins. 2006. Advances Learns English Dictionary. 5th ed. Harper Collins Publishers.
2. Department of Safety and Security, UN. 2020. Provisions on Safety Matters. United Nation.
3. UN habitat and SIDA. 2013. The Global Assessment on Women’S Safety. UN Habitat.
4. International women's development agency. 2015. Women’S Right to Safety and Security. IWDA.
5. INSTRAW, UN. 2008. Gender Peace and Security Program. United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women.
6. UN habitat and SIDA. 2013. The Global Assessment on Women’S Safety. UN Habitat.
7. UNITED NATION security Council. 2023. Women and Peace and Security Report. UN Security Council.
8. Donna, Pankhurst . 2000. Women, Gender and Peacebuilding. Centre for Conflict Resolution Department of Peace Studies, University of Bradford.
9. Afghanistan Events of 2021." Human Right Watch. November 3, 2021.
10. Afghanistan: UN Experts Say 20 Years of Progress for Women and Girls’ Rights Erased since Taliban Takeover." Press Release at Geneva, March 8, 2023.
11. 2022. Mahram-Womens-Mobility-in-Islam. Georgetown Institute for Women Peace and Security.
12. 2023. In-focus: The Women, Peace, and Security Debate. UN Women.
13. Afghanistan Refugee Crisis Explained." UNHCR. July 23, 2023.
14. Facts and Figures: Humanitarian Action." UN Women. May 10, 2017.
15. Women’S Rights Are Human Rights." Amnesty.Org. Amnesty International, March 8, 2021.